Хәсәнгата казый истигъфа итү белән яңгы казый мәсьәләсе туды.
Кеше төсле, адәм рәтенә керерлек урыннарымыз бик аз булганга, алты мең
мәхәлләнең имамнары өчен зурайганда, шул өч казыйның урынын тоту ихтималы гына
булганга, казый булырга теләүчеләремез аз булганы юктыр.
Элгәреге заманда казыйлар Казан губернасы муллаларыннан сайланганда,
бу безнең өчен зур бер мәсьәлә булып, партияләр тартыша-тартыша торган бер
мәсьәлә була иде. Хәзер инде мөфти тәкъдим итеп, министр тасдыйк итү юлы
кертелгәч, казыйлыкка бюрократлык исе кертелде, вә казый булу өчен түрә булуда
кирәк булган сүз үткәрү, ярау, күңел тулуга зур урын бирелде. Элгәредән
казыйларымыз искиткеч булган иде, дия алмыймыз. Халкымыз арасында аларның ришвәтне
ничек алулары хикәя булып сөйләнеп йөри, ләкин шул казыйлар голямамызның вәкиле
иде. Аның берсе бер нәүбәттә начар булса, шуның урынына яхшыны да сайларга
мөмкин иде. Хәзер казый мәсьәләсе тәмам мөфти хәзрәтнең теләве, яратуына тапшырылганга,
аның хәрәкәтенә салават әйтеп тора алмый торган казыйларның озак яшәмәүләре күренгәләп
торды. Хәзер
инде менә тагы шул бу казыйлык урыны буш, имеш. Аның урынына кем чакырылуы
матбугатта языла, телләрдә
сөйләнә башланды. Сөйләнми хәле юк, бу мәсьәлә – безнең
өчен бик зур мәсьәләдер. Казыйларымызның, үзләре кем булса да, урыннары бик олугдыр. Аларның
халкымызның рухани тормышына
итәчәк тәэсирләре дә шул нисбәттә олугдыр. Шуның өчен
шул олуг урынга инсафлы галим, иң тугрысы, иманлы казыйның чакырылуы бик
теләнәчәк эштер. Ләкин бит тәҗрибәләремездә инсафлы, ышанычлы, иманлы
галимнәремез дә казыйлыкта булгаладылар. Алардан да артык зур хезмәт чыкмады. Күтәрелгән үзгәреш ясалмады.
Чөнки идарәи
руханияләремездә эшләр хәзерге юлда барганда […]
Искәртмәләр һәм аңлатмалар:
Истигъфа итү – хезмәтеннән азат ителү.
Тасдыйк итү –
раслау.
Салават – мактау
догасы.
Казыйлык. «Ил» газетасының 1915 елгы 7 гыйнвар (58 нче) санында
«Гаяз» имзасы белән, ахыры (якынча өчтән бер өлеше) кыскартылып (ак урын
калдырылып) басылган. Текст шуннан алынды.
«Ил» газетасы 1913 елның 22 октябреннән – Петербургта,
1914 елның ноябреннән 1915 елның мартына кадәр Мәскәүдә чыккан; нашире һәм мөхәррире
– Гаяз Исхакый үзе.
Мәкалә Хәсәнгата Габәшинең (1863–1933) Диния
нәзарәтендәге (Уфада урнашкан Оренбург Мәхкәмәи шәргыядәге) казыйлык вазифасыннан
китүе уңае белән язылган. «Вакыт» газетасы фикеренчә, Х.Габәши яхшы казый
булган, гаиләдә рәсемгә, музыкага да каршы түгел, хиҗаб (мөселман
хатын-кызларының йөзләрен каплап йөрүе) мәсьәләсе белән шөгыльләнмәгән. Ул
казыйлык вазифасын 1912 елдан бирле үтәгән була. Бераздан аның урынына казый
булып Благовещенск имамы Салихҗан Урманов сайлап куела.
Чыганак: Исхакый Г. Әсәрләр. 7 том. – Казан:
Татарстан китап нәшрияты, 2008. Б. 5.